از آنجا كه امروزه بیماری های واگیر مانند آنفولانزا درسطح جامعه گسترش پیدا كرده اند، نقش شوینده و آنتی سپتیك ها در جهت پیشگیری از ابتلا و گسترش این بیماری ها حائز اهمیت بسیاری می باشد. Semmel Weise اولین بار در سال 1846 ارزش شستن دستها با محلول های گندزدا را در پیشگیری و كاهش مرگ های ناشی از عفونت های پس از زایمان نشان داد، سپس Lister در سال 1853 موفق شد شمار عفونت زخم ها را پس از شستشو كاسته و از ایجاد آن ها پیشگیری نماید. در حال حاضر، استفاده از روش های عفونت زدایی از پایه های مهم برنامه های موفق كنترل عفونت های بیمارستانی و حفظ سلامت بهداشت جامعه به شمار می آیند. آنتی سپتیك ها طیف وسیعی از تركیبات شیمیایی را شامل می شوند كه به طرق مختلف (مانند تركیب با قسمت پروتئینی آنزیم های میكروارگانیسم) باعث از بین رفتن آنها می شوند. یكی از انواع فرآورده های آنتی سپتیك، ضدعفونی كننده های موضعی هستند كه میتوانند بدون نیاز به مصرف آنتی بیوتیك از گسترش عفونت در سطح جامعه و ایجاد آن در محل زخم ها جلوگیری كرده و استفاده از آن ها بسیار آسان و مقرون به صرفه میباشد. این فرآورده ها دارای اشكال متنوعی مانند محلول، صابون، اسپری، كف و … هستند. ید و تركیبات آن یكی از این مواد با طیف اثر ضد میكروبی وسیع می باشد. ید یك عنصر غیرفلزی است كه در سال 1812 توسط Courtors دانشمند فرانسوی كشف شد كه در آب به علت تشكیل تری یدید به میزان بیشتری حل می شود. همچنین در حلال های آلی مثل الكل و استون حلالیت بیشتری داشته و ایجاد رنگ قهوه ای می نماید.
ید یك عنصر بسیار فعال بوده و مشابه تركیبات كلر عمل می نماید و می تواند به عنوان یك ماده با اثرات ضد میكروبی قوی به حساب آید. در سال 1949، Schelaneski دریافت که پلی وینیل پیرولیدون (پوویدون) و عوامل فعال سطحی ویژه دیگر میتوانند با ید تشكیل كمپلكس داده و به این وسیله حلالیت آن را افزایش دهند. به تركیب ید و این مواد یدوفور گویند كه از ید و یك حامل تشكیل گردیده است. در اثر واردكردن پوویدون با ید در یك كمپلكس، ماده ضد عفونی كننده و آنتی سپتیك پوویدون آیوداین به دست می آید كه پودری بی شكل و قهوه ای رنگ است.
پوویدون آیوداین طیف اثر وسیعی داشته، بر باكتری های گرم مثبت و منفی، قارچ ها، ویروس ها، مخمرها و پروتوزوآها موثر بوده و مكانیزم اثرگذاری آن آزادسازی تدریجی ید از كمپلكس ید و پوویدون میباشد. این كمپلكس فعالیت ضد میكروبی ید را حفظ كرده ولی فعالیت شیمیایی آن از ید خالص كمتر است؛ بنابراین كمتر سبب تحریك پوست و غشاهای مخاطی میشود. شكل جدیدی از ضد عفونی كننده های موضعی كه امروزه كاربرد گسترده ای جهت جلوگیری از گسترش عفونت در مراكز بهداشتی درمانی مختلف پیدا كرده است، انواع كف ها می باشند. كف ها سیستم های دارویی پراكنده ای هستند كه از به دام افتادن حباب های گاز در داخل مایع یا جامد ایجاد می شوند. از این كف ها برای ضد عفونی كردن دست، صورت، زخم ها و سطوح استفاده می شود. استفاده از آن ها بسیار آسان و مقرون به صرفه بوده و از پذیرش عمومی بالایی برخوردار هستند. سرعت اثرگذاری كف ها به علت پخش پذیری زیاد بسیار مناسب تر از مایعات ضدعفونی كننده است. همچنین با بالا بردن سرعت شستشو باعث پاك سازی سریع تر و بهتر زخم های ایجاد شده در پوست می گردند.
دراین تحقیق تلاش شد تا كف پوویدون آیوداین 5/7 % با اثر كف كنندگی و سازگاری با پوست مطلوبی تهیه گردیده و فاكتورهایی مانند pH، میزان ید در دسترس، اثر نرم كنندگی و پایداری در طی زمان آن مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت، اثرات ضد میكروبی مناسب ترین فرمول حاصله بر روی میكروارگانیسم های استافیلوكوكوس اورئوس (ATCC 6538) و سودوموناس آئرژینوز (ATCC 9027) با سه روش تعیین میزان فعالیت باكتریواستاتیك، تعیین میزان فعالیت باكتریوسیدال و Finger Printing مورد بررسی قرار گرفت.

روش بررسی: در این مطالعه تجربی، ابتدا اثر کف کنندگی سورفاکتانت های سدیم لوریل سولفات (SLES)، سدیم لوریل اتر سولفات (SLS) و نانوکسیل 9 بررسی، سپس اثر pH و بافرهای سیترات، سیترات فسفات و فسفات بر روی خواص ارگانولپتیك و میزان ید در دسترس مطابق فارماكوپه USP 32 ارزیابی و در پایان اثر عوامل نرم كننده گلیسیرین و گلیسروكس HE بررسی گردید. فرمولاسیون برتر در آزمون پایداری تسریع شده بررسی و اثرات ضد میکروبی آن ارزیابی شد.

یافته ها: در بین سورفكتانت ها SLES 3% و از بافرها، بافر سیترات و از نرم کننده ها، گلیسرین 1% و از عوامل تثیبت کننده کف، پلوکسامر (407) 2% برگزیده شدند و در طی آزمون پایداری فرآورده اثرات ضدمیکروبی مناسب خود را اثبات نمود.

نتیجه گیری: مطابق نتایج، فرمولاسیون شامل پوویدون آیوداین 5/7 %، SLES 3 %، پلوکسامر (407) 2%، بافر سیترات در 5/3 = pH به همراه گلیسرین 1 % که آزمون آزمون پایداری و اثرات ضد میكروبی را به خوبی پشت سر گذاشته بود، میتواند به عنوان یك فرآورده آنتی سپتیك و شوینده مناسب مورد مصرف قرار گیرد.

مجله علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی
دوره 23 ، شماره 1، بهار 92 ، صفحات 52 تا 58

تهیه كف آنتی سپتیك پوویدون آیوداین 5/7 % و بررسی اثرات ضد میكروبی آن
آرش محبوبی 1، سعیده جلیلیان 2، محمد رضا پوروزیری 3، سید مهدی رضایت 4، فرهاد مصطفوی شهاب 5
1. استادیار، گروه فارماسیوتیكس، دانشكده داروسازی، دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی
2. دانشجوی داروسازی، گروه فارماسیوتیكس، دانشكده داروسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی
3. استادیار، گروه میكروبیولوژی، دانشكده داروسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی
4. استاد، گروه فارماكولوژی، دانشكده داروسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی
5. استادیار، گروه فارماسیوتیكس، دانشكده داروسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم دارویی